شناخت امکان مقدس(مدینه منوره)

مدینه منوره

‏ مدینه، هجرتگاه پیامبرصلى الله علیه وآله مرکز تأسیس حکومت اسلامى و نام‏آورترین شهرهاى اسلامى پس از مکه معظمه است. این شهر در پانصد کیلومترى شمال شرقى مکه قرار گرفته، و ارتفاع آن از سطح دریا 916 متر است. نام پیشین آن «یثرب» بوده و برخى تاریخ نگاران عقیده دارند که حدود قرن دوم پیش از میلاد مسیح، مردمى از نژاد مصر قدیم این شهر را در دست داشته‏اند. شهرت این شهر به خاطر هجرت پیامبر بدان جاست. آن حضرت در سال 622 م.که مصادف با ماه ربیع الأول بود، به این شهر درآمد و این هجرت مبدأ تاریخ مسلمانان گشت لیکن آغاز سال هجرى را از ماه محرم گرفتند. در قرآن و سنت پیغمبر و عرف مسلمانان، مردم شهر مدینه «انصار» و مسلمانان مکه «مهاجران» لقب گرفتند.

رسول خدصلى الله علیه وآله در ماه‏هاى نخستین هجرت، میان دو گروه مهاجر و انصار عقد و پیمان برادرى بست و پیمان نامه مدینه، که باید آن را کاملترین و جامع‏ترین اعلامیه حقوق بشر خواند، در این شهر و به فاصله کمتر از یک سال از هجرت نوشته شد و پس از آن مدینه مرکز حکومت اسلامى گردید.

مسجد النبى صلى الله علیه وآله

‏ مسجد پیغمبرصلى الله علیه وآله که در قسمت شرقى مدینه بنا شده پس از مسجد الحرام، مشهورترین مسجد در تاریخ اسلام است. هنگامى که رسول خدصلى الله علیه وآله به مدینه رسید در خانه ابوایوب انصارى منزل گزید؛ جایى که شتر وى آنجا خوابید. زمین مسجد النبى از آنِ دو یتیم بود و در آنجا خرما خشک مى‏کردند. رسول خدصلى الله علیه وآله آن را به مبلغ ده دینار از ولىّ دو طفل خریدند و مسجد را در آن ساختند. مساحت زمین در آن روز حدود 2071 متر مربع بوده است. صحن مسجد را با ریگ سیاه فرش کردند و دیوارها را با خشت و گل بالا بردند. در ساختن بناى این مسجد شخص پیامبرصلى الله علیه وآله شرکت داشتند. سقف قسمتى از مسجد را با شاخ و برگ درخت خرما

پوشانیدند و از تنه درخت خرما براى ستون‏هاى آن استفاده کردند. سه در از جانب شرق، غرب و جنوب براى آن قرار دادند. قبله نخستین مسلمانان «مسجد الاقصى بود که بعداً به سمت خانه کعبه تغییر یافت. مساحت مسجد النبى در سال‏هاى اخیر به حدود یک صد هزار متر رسیده است.

صُفّه‏

در داخل مسجد النبى صفه یا ایوانچه مانندى آماده ساخته بودند که مهاجران بى‏سر پناه در آن جا به سر مى‏بردند. اینان همان دسته از مسلمانان‏اند که به «اصحاب صُفه» معروف گشتند. در تاریخ آمده است: پیش از آن که قبله از بیت المقدس به طرف کعبه تغییر کند محراب رسول خدا صلى الله علیه وآله در ناحیه شمال مسجد بود. پس از تغییر قبله به دستور پیامبر، آن قسمت را مسقف کردند و آن مکانى براى استراحت و سکونت مسلمانان مهاجر و بى پناه گردید که در توسعه مسجد در سال هفتم هجرى داخل مسجد قرار گرفت. آنچه امروزه به صفه معروف است، روزگارى «دکة الاغوات» و جایگاه خواجه‏ هاى حرم بوده که وظیفه‏

حراست و خدمتگزارى حرم را به عهده داشته‏اند. و آن به دستور نور الدین زنکى در سال 569 ه . ق. بنا گردید. خانه ‏هاى زنان پیامبرصلى الله علیه وآله‏ خانه ‏هاى زنان پیغمبر که به صورت حجره‏هایى بود، در سه طرف شمال، جنوب و شرق مسجد قرار داده شد و چون آن حضرت به جوار پروردگار شتافت، ایشان را در حجره عایشه که در کنار مسجد بود به خاک سپردند. روضه نبوى‏ روضه نبوى در ناحیه جنوب شرقى (رو به سوى قبله) مسجد، یعنى مسافت میان قبر پیغمبرصلى الله علیه وآله و منبر آن حضرت است که طول آن بیست و دو متر و عرض آن پانزده متر مى‏باشد. در محدوده روضه، مرقد مطهر، منبر و محراب واقع است. پیامبرصلى الله علیه وآله فرمود: «میان منبر و خانه من باغى است از باغ‏هاى بهشت.» منبر در سمت غربى محراب مسجد، منبرى است از سنگ مرمر در کمال زیبایى که سلطان مراد سوم آن را در محرم‏

 

سال 998 هجرى به مسجد هدیه کرد و آن را به جاى منبر قایتباى قرار دادند که در جایگاه منبر پیامبر خدصلى الله علیه وآله گذاشته شده است. محراب‏ محراب جایگاه نماز پیامبرصلى الله علیه وآله مى‏باشد. در زمان آن حضرت‏چیزى‏به‏نام‏ محراب‏ وجودنداشت،درجریان توسعه مسجد در زمان ولید بن عبدالملک اموى، در محل نماز پیامبرصلى الله علیه وآله محرابى ساخته شد. این محراب در طول زمان دگرگونى‏ها را تحمل کرده و بناى فعلى آن از دوره سلطان اشرف قایتباى از سلاطین مملوکى مصر، باقى مانده است. ستون‏هاى مسجد نبوى‏ در مسجد نبوى ستون‏هایى است که هر یک نامى خاص دارد. هشت ستون از زمان پیامبرصلى الله علیه وآله هنوز در مسجد باقى است که با رنگ سفید مشخص شده‏اند که عبارتند از: ستون مُخَلَّقه: این ستون بر جایى نهاده شده که تنه درخت خرمایى که پیامبرصلى الله علیه وآله به هنگام ایراد خطبه بر آن تکیه مى‏کرد، در آنجا بوده است و پس از آن که براى آن حضرت منبرى ساختند از آن ستون ناله‏اى برخاست و به‏

 

همین دلیل به آن ستون «حنّانه» مى‏گفتند. ستون توبه: آن را ستون ابولبابه نیز مى‏نامند پس از شکست بنوقریظه ابولبابه به خاطر گناهى که مرتکب شد، مورد بى توجهى پیامبرصلى الله علیه وآله و یاران آن حضرت قرار گرفت و سرانجام خود را به ستون مسجد بست تا آن که آیه‏اى در پذیرفته شدن توبه او به رسول خدصلى الله علیه وآله نازل گردید. ستون مَحرَس: در کنار این ستون، علىعلیه السلام مى‏ایستاد و از رسول خدا محافظت مى‏کرد. این ستون را به نام استوانه علىعلیه السلام نیز مى‏شناسند؛ زیرا جایگاه نماز آن حضرت بوده است. ستون وُفُود: در کنار این ستون رسول اللَّهصلى الله علیه وآله با سران قبایل و هیأت‏هاى نمایندگى و سیاسى دیدار کرده و آنان را به حضور مى‏پذیرفتند. ستون سریر: رسول خدصلى الله علیه وآله در کنار این ستون تختى از شاخه‏هاى خرما مى‏گذاشت و شب بر روى آن استراحت مى‏کرد. مقام جبرئیل‏ جبرئیل امین در این مکان خدمت رسول اللَّه مشرف مى‏شده است.

 

درهاى مسجد النبى‏ زمانى که مسجد النبى ساخته شد، سه در براى ورود و خروج مردم ساختند، برخى از اصحاب نیز در حاشیه مسجد خانه ساخته، درى به درون مسجد باز کردند. در سال سوم هجرت، قبل از غزوه احد، به دستور پیامبرصلى الله علیه وآله همه درهاى خانه‏ها به جز در خانه علىعلیه السلام به مسجد بسته شد. تعداد درهاى مسجد در امتداد زمان تغییراتى یافته است مشهورترین آنها عبارتند از: 1 - باب الرحمه 2 - باب جبرئیل‏ 3 - باب السلام 4 - باب النساء با توسعه‏هاى اخیر، مسجد النبى هم اکنون هفت در دارد. مناره‏هاى مسجد در توسعه زمان ولید بن عبدالملک بر چهار گوشه مسجد النبى چهار مناره ساخته شد، پس از آن مناره دیگرى نیز ساخته شد که مناره اصلى مسجد عبارت بود از: مناره‏هاى سلیمانیه، مجیدیه که در دو سوى ضلع شمالى قرار داشت و مناره‏هاى قایتباى و باب السلام که در دو سوى ضلع جنوب شرقى و ضلع غربى مسجد واقع بود.

در افزوده‏هاى جدید مسجد، شش مناره دیگر ساخته شده و بدین ترتیب مجموع آنها به ده عدد مى‏رسد. بقیع‏ قبرستان بقیع قدیمى‏ترین و شناخته‏ترین قبرستان در اسلام است. آن را «بقیع غرقد» نیز مى‏نامند. این قبرستان در ناحیه شرقى مدینه واقع شده است. مزار امام حسن مجتبى، امام سجاد، امام محمد باقر و اما جعفر صادقعلیهم السلام و به قولى حضرت زهرعلیها السلام در آن جاست. قبر ابراهیم، رقیه، ام کلثوم و زینب برخى از فرزندان رسول خدصلى الله علیه وآله در آنجاست. فاطمه بنت اسد مادر امیر مؤمنانعلیه السلام، عباس بن عبدالمطلب عموى پیامبر، زینب فرزند خزیمه، ریحانه، ماریه قبطیه، زینب بنت جحش، ام حبیبه، حفصه، سوده، صفیه، جویریه، عایشه و ام سلمه همسران رسول خدصلى الله علیه وآله نیز در آنجا مدفونند. چهره‏هاى سرشناس دیگرى چون: محمد حنفیه، فرزند امیر مؤمنانعلیه السلام عقیل بن ابى طالب برادر آن حضرت، عبداللَّه بن جعفر همسر حضرت زینبعلیها السلام، اسماعیل فرزند امام صادقعلیه السلام، عاتکه، صفیه عمه‏هاى رسول خدصلى الله علیه وآله و بسیارى از صحابه و تابعین و علما در بقیع مدفون‏اند.

مساجد مدینه‏

در مدینه مساجد فراوانى وجود دارد که اسامى برخى از آنها عبارت است از: 1 - مسجد قبا، مسجد ذوقبلتین، 3 - مسجد جمعه، 4 - مسجد فضیخ، 5 - مسجد فتح، 6 - مسجد على، 7 - مسجد غمامه، 8 - مسجد الاجابه (مباهله)، 9 - مسجد فاطمة الزهراء، 10 - مسجد امام على بن ابى طالب، 11 - مسجد سلمان، 12 - مسجد شجره، 13 - مسجد معرس، 14 - مسجد ثنیة الوداع، 15 - مسجد ابوذر، 16 - مسجد سقیا، 17 - مسجد و مشربه ام ابراهیم.

 مسجد قبا

قبا دهکده‏اى بوده در دو میلى مدینه که مقارن هجرت پیامبرصلى الله علیه وآله به این شهر، طایفه بنى عمرو بن عوف در آن‏ سکونت داشتند.

 پیامبرصلى الله علیه وآله پس از ورود به مدینه با کمک اصحاب و یارانش اولین مسجد را که به قبا نامگذارى شد در همین مکان ساختند. هم اکنون مساحت تقریبى مسجد و بناهاى جانبى مربوط به آن به 13500 متر مربع رسیده و به شکل زیبایى ساخته شده است. که جاى 20000 نمازگزار را دارد و چهار مناره که هر کدام 47 متر طول دارد. آیه «لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَى التَّقْوَى» درباره همین مسجد نازل شده است. مسجد قبلتین‏ این مسجد در فاصله 5/3 کیلومترى مسجد النبىصلى الله علیه وآله در شمال غربى مدینه قرار دارد و در ماه شعبان، سال دوم از هجرت، هنگامى که پیغمبر نماز ظهر را مى‏خواندند آیه «فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضَاهَ» نازل و آن حضرت براى نماز روى خود را از بیت المقدس به طرف کعبه برگرداندند. در این مسجد، به یاد بود این تغییر، دو محراب به سوى قبله نخستین و قبله دوم ساخته بودند لیکن در نوسازى اخیر آنها را برداشته‏اند. مساحت مسجد در بازسازى اخیر در سال 1408 ه . ق. به سه هزار و نهصد و بیست متر مربع رسیده است.

 

مسجد جمعه

‏ پس از مسجد قبا، این مسجد از جهت تاریخى دومین مسجد است. پیامبرصلى الله علیه وآله پس از حرکت از قبا به طرف مدینه در محله‏اى که خاندان بنى عمرو بن عوف ساکن بودند روز جمعه فرود آمدند و اولین نماز جمعه را در آنجا اقامه کردند سپس جاى آن مسجدى ساخته شد. این مسجد در سال 1412 توسط دولت سعودى در مساحت 1630 متر بازسازى شد. مسجد فضیخ‏ این مسجد در انتهاى شارع العوالى واقع شده و از مساجد تاریخى و معروف است. فضیخ درخت خرما است و از آنجا که در محل این مسجد درخت خرما بوده به این اسم نامیده شده است، نام دیگر آن مسجد رد شمس مى‏باشد. این مسجد اخیراً تخریب گردیده و احتمال دارد بناى جدیدى در آن احداث گردد.

مسجد فتح‏

 این مسجد در شمال غربى مدینه در دامنه کوه سلع بر بلندى قرار دارد. در این مکان بود که رسول خدصلى الله علیه وآله در

مسجد فتح‏

 این مسجد در شمال غربى مدینه در دامنه کوه سلع بر بلندى قرار دارد. در این مکان بود که رسول خدصلى الله علیه وآله در جنگ خندق از خداوند طلب فتح و پیروزى کرد و خداوند دعاى آن حضرت را مستجاب نمود و مشرکان شکست خوردند. برخى نیز گفته‏اند سوره فتح در این مکان بر پیامبرصلى الله علیه وآله نازل شد. پس از آن روى این تپه مسجد فتح را بنا نهادند. بناى فعلى مسجد فتح که مربوط به سال 1270 هجرى قمرى است حدود 24 متر مربع و ارتفاع آن 5/4 متر مى‏باشد.

 مسجد علىعلیه السلام

‏ این مسجد در جنوب مسجد فتح و مشرف بر وادى بطحان است. گویند در مدت محاصره شهر مدینه در جنگ احزاب امیر المؤمنین علیه السلام در آن به عبادت مى‏پرداخته است. در نزدیکى این مسجد مسجد دیگرى است که به نام مسجد فاطمهعلیها السلام معروف است و همراه با مساجد فتح، سلمان، ابوبکر، عمر و مسجد قبلتین به نام مساجد سبعه معروف‏اند. مسجد غمامه‏ غمامه به معناى ابر است. واقدى مى‏نویسد: نخستین‏

نماز عید که رسول خدصلى الله علیه وآله به سال دوم هجرت در مدینه خواند، در صحرا بود. آن حضرت نماز را در صحرا خواند سپس در سده دوم هجرت، آن نمازگاه را مسجد کردند. در سبب نامگذارى آن به «غمامه» نوشته‏اند: رسول خدا در آنجا براى باران دعا کرد و چون دعا خواند ابرى پدید آمد و باران بارید. این مسجد هم اکنون توسعه یافته و به سبکى نو ساخته شده است.

مَشْرَبه ام ابراهیم

‏ در سبب نامگذارى آن نوشته‏اند: ماریه قبطیه، ابراهیم فرزند رسول خدصلى الله علیه وآله را در این مکان به دنیا آورد. و در تاریخ آمده است: رسول خدصلى الله علیه وآله در مشربه ام ابراهیم نماز گزارد. مشربه بستانى بوده است در منطقه عالیه یا عوالى مدینه، در شمال مسجد بنى قریظه، در حال حاضر آثار آن از میان رفته و به صورت یک قبرستانى باقى مانده است. مسجد ابوذر این مسجد در انتهاى شارع ابوذر فعلى است و اخیراً آن را تخریب کرده و از نو با مساحتى بیشتر ساخته‏اند.

مسجد شجره‏

 این مسجد در فاصله یک فرسنگ و نیم از مدینه قرار داشته که اکنون با گسترش شهر، این مسافت کمتر شده است. چون درخت کنارى در کنار مسجد بوده، این مسجد به نام «شجره» معروف گردیده است. اهمیت این مسجد بیشتر در آن است که رسول خدصلى الله علیه وآله در عمره حدیبیه، عمرة القضاء و در حجة الوداع، در آنجا محرم شد. هم اکنون حاجیان ایرانى که پیش از اعمال عمره به مدینه مى‏روند، در مسجد شجره احرام مى‏بندند. این مسجد در سال‏هاى پیش بسیار محقر و خالى از نظافت بود. در نوسازى اخیر (از 1366 به بعد) بر مساحت مسجد افزوده‏اند؛ چنانکه مساحت مسجد حدود 26000 متر مربع مى‏باشد. در بیرون مسجد بیش از پانصد دوش حمام و بیش از سیصد و پنجاه عدد دستشویى ساخته شده است.

مسجد مباهله‏

مسجدى را که به نام «مسجد مباهله» نشان مى‏دهند، نماینده رویدادى تاریخى و بزرگ است. «مباهله» در لغت «بر یکدیگر نفرین و لعنت کردن» است. در سال دهم هجرت گروهى از ترسایان نجران‏

(ناحیه‏اى است در یمن در جنوب عربستان) نزد حضرت رسولصلى الله علیه وآله آمدند و درباره عیسىعلیه السلام با او گفتگو کردند. رسول خدصلى الله علیه وآله فرمود: عیسى بنده خدا و کلمه او بود که آن را بر مریم القا فرمود. گفتند چگونه ممکن است انسانى بى پدر به دنیا آید؟ قرآن در این باره نازل شد که مَثَل عیسى، مثل آدم است. چون گفتگو دراز گردید رسول خدصلى الله علیه وآله به حکم خدا فرمود: ما و شما پسران، زنانمان و خودمان مباهله مى‏کنیم تا دروغ گویان مشمول لعنت الهى گردند. در آن روز که بیست و چهارم و به قولى بیست و یکم ذوالحجه بود، رسول خدا با على مرتضى و فاطمه زهرا و حسن و حسینعلیهم السلام براى مباهله بیرون شدند. ترسایان چون شکوه و جلال آن بزرگواران را دیدند، ترسیدند و از مباهله چشم پوشیدند و با رسولصلى الله علیه وآله مصالحه کردند و جزیه پذیرفتند.

 احد

دره و کوهى است که بدین نام شهرت دارد و در یک فرسنگى شمال مدینه واقع شده، و هم اکنون به خاطر گسترش شهر، قسمت فراوانى از این فاصله را ساختمان‏ها پر کرده است. این جا بود که دومین جنگ میان مسلمانان و مشرکان‏

مکه در سال سوم هجرت رسولصلى الله علیه وآله درگرفت. هنگامى که به رسول خدا خبر دادند ابوسفیان با سپاهیانش به مدینه روى نهاده‏اند، حضرتش شوراى جنگى تشکیل داد. نظر سالخوردگان این بود که شهر حالت دفاعى داشته باشد ولى جوانان که قاطعیت بیشترى داشتند، گفتند: به بیرون شهر مى‏رویم و بر دشمنان حمله مى‏بریم چون اینان در اکثریت بودند. رسول خدصلى الله علیه وآله رأى آنان را پذیرفت. سلاح پوشید و آماده رفتن شد. از سوى دیگر مشرکان مکه خود را به ذوالحلیفه رساندند و از آنجا به شمال یثرب رفتند و در کنار احد موضع گرفتند. شمار سپاهیان اسلام یک هزار تن بود. پیش از شروع جنگ عبداللَّه بن اُبَى - سردسته منافقان - به عنوان اعتراض با سیصد تن از مردم خود به مدینه برگشت و گفت: محمد از بچه‏ها پیروى کرد و رأى مرا نادیده گرفت. مشهور است که آیه 167 سوره آل عمران درباره او نازل شد. با جدا شدن عبداللَّه و پیروان او از پیامبر، تنها هفتصد تن باقى ماندند. رسول خدصلى الله علیه وآله عده‏اى از تیراندازان را بر جبل رمات گمارد و به عبداللَّه بن جبیر، سردسته تیراندازان فرمود مواظب باشید دشمن از پشت سر به ما حمله نکند. تا پایان جنگ بر جاى خود باشید، جنگ به سود ما باشد یا به‏

زیان ما. با نخستین حمله مسلمانان، سپاه مکه عقب نشست و سربازان اسلام به گردآورى غنیمت پرداختند. گروه تیرانداز نیز براى آن که از به دست آوردن غنیمت عقب نماند، موضع خود را رها کرد و عبداللَّه هرچه کوشید مانع آنان شود نپذیرفتند. همین که آنان مدخل دره را رها کردند سواره نظام دشمن به سرکردگى خالد بن ولید، ناگهان بر سپاه اسلام حمله برد، در جریان این حمله حمزه عموى رسول خدصلى الله علیه وآله و نزدیک به هفتاد تن از مسلمانان شهید گردیدند. مزار حمزه سیدالشهدا و دیگر شهیدان در دامنه کوه قرار دارد. در شمار شهداى احد افرادى چون: مصعب بن عمیر، حنظله غسیل الملائکه نیز به چشم مى‏خورند. پیامبرصلى الله علیه وآله از شهادت حمزه بسیار غمگین شد و به او لقب «سید الشهدا» داد.