مهمترین مبادی اسلام

مبدأ توحید: مردم را بر اساس پرستش و عبادت معبودی واحد جمع می کند و بر همین مبنا به دعوت اهل کتاب می پردازد: " قل یا أهل الکتاب تعالوا إلى کلمة سواء بیننا و بینکم ألا نعبد إلا الله "(بگو ای اهل کتاب: به سوی کلمه ای که همه به آن اعتقاد داریم بیایید و آن اینست که جز الله را عبادت نکنیم.

بدون هیچ واسطه ای رابطه مستقیم بین خالق و مخلوق ایجاد می کند. چنانچه الله تعالی می فرماید: " و قال ربکم ادعونی أستجب لکم "(از من بخواهید تا اجابت نمایم.) و در جای دیگر می فرماید:" فإنی قریب أجیب دعوة الداع إذا دعان " (همانا من نزدیکم و دعای درخواست کنندگان را آن هنگام که مرا می خوانند اجبت می نمایم.)

عقل را مخاطب قرار می دهد. عقل مسئول تکالیف انسان است، خصوصاً در آنچه به امور دنیا و شناخت پروردگار مربوط می باشد. چنانکه می فرماید:" فاعتبروا یا أولی الأبصار "(ای اهل بصیرت عبرت گیرید.) و می فرماید:" أفلا تعقلون؟" (آیا نمی اندیشید؟) از رسول الله صلی الله علیه وسلم روایت است که فرمود: " إنما یرتفع العباد فی الدرجات عند ربهم على قدر عقولهم "«به درستی که عقل های بندگان باعث بالا رفتن درجات نزدیکی به الله می شود.»

احاطه شدن عقیده به اخلاق فاضله: الله تعالی می فرماید: " و عباد الرحمن الذین یمشون فی الأرض هوناً و إذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاماً"[فرقان: 63](بندگان رحمان با آرامش و تواضع بر زمین راه می روند هنگامی که جاهلان آنان را مورد خطاب قرار می دهند، می گویند:سلام.)

در تشریع اسلامی دین و دنیا با هم برابرند. احکام اسلام به هر دو مربوط است و به سوی هر دو دعوت می کند و این فرموده قرآن مصداق آن است:" و ابتغ فیما آتاک الله الدار الآخرة و لا تنس نصیبک من الدنیا "[قصص:77](در آنچه خداوند به تو داده است آخرت را در نظر داشته باش اما بهره خویش را از دنیا فراموش مکن.)

مساوات و عدالت در بین همه مردم: خداوند می فرماید:" إنا خلقناکم من ذکر و أنثى و جعلناکم شعوباً و قبائل لتعارفوا إن أکرمکم عند الله أتقاکم" [الحجرات:13] (ای مردم ما شما انسانها را از زن و مردی خلق کردیم و شما را در قالب گروهها و شعبه ها قرار دادیم تا همدیگر را باز شناسید به راستی که گرامی ترین شما نزد خداوند پرهیزگارترین شماست. به حقیقت که الله تعالی بسیار دانا و آگاه است.) و رسول الله صلی الله علیه وسلم خطاب به دخترش می فرماید:" أعملی یا فاطمة فإنی لا أغنی عنک من الله شیئاً "«ای فاطمه از مال من هرچه می خواهی درخواست کن اما تو را از خدا بی نیاز نمی کنم.»

امر به معروف و نهی از منکر. و به طور قطع قانونی است برای تمام جوانب اصلاح بکار می رود.

شورا یکی از مبادی اسلام است. چنانکه قرآن می فرماید: " و شاورهم فی الأمر "[آل عمران:159](و در امور با آنها مشورت کن.)

عفو و گذشت: به عنوان یک اصل مهم در زندگی جمعی از آن یاد می شود و از آن به زندگی مسالمت آمیز تعبیر می نمایند.

آزادی در فکر و اندیشه: الله تعالی می فرماید: " لا إکراه فی الدین "(در دین هیچ اجباری نیست.)

همکاری های اجتماعی: در همین رابطه خداوند زکات را به عنوان حق فقیر بر مال ثروتمند قرار داده است و این امر به معنی تفضیل و برتری ثروتمندان بر فقرا و مستمندان نیست. این مبادی ما را به عظمت تشریع اسلام و قدرت ارکان آن راهنمایی می کند و نشان می دهد که قوانین اسلام در هر زمان و مکانی در بین گروهها و ملیتها صلاحیت کافی برای سعادت بشر را دارد و این اصل ما را رهنمون می کند که هرگاه امت اسلامی در تمام شئونات زندگی پذیرای قانون اسلام باشد عظمت و بزرگی و ترقی را نصیب خود نموده است. و امت اسلامی هنگامی ضعیف شد که از شریعت اسلامی منحرف و راه جمود و تقلید را پیش گرفته و در صدد وضع قوانین متناسب با آرزوها و شهوات خویش برآمده اند و همین مسائل باعث شد آنها از قوانین وضعی و قراردادی بشر سود جویند با این فرض که فقه اسلامی توانای همراهی و هماهنگی با تحولات زمان و پیشرفتی که تمدن جدید مقتضی آن است را ندارد؛ حال آنکه قانونگذاری اسلامی در صدد حل ریشه ای برای بسیاری از جرمها و جنایاتی که انتشار یافته برآمده و حدود را مقرر داشته است که موجب اتمام آنها در صورت اجراست. که می توان به موارد زیر اشاره نمود:

قتل نفس

الله تعالی می فرماید:(وَمَا کَانَ لِمُؤْمِنٍ أَنْ یَقْتُلَ مُؤْمِناً إِلَّا خَطَأً وَمَنْ قَتَلَ مُؤْمِناً خَطَأً فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَدِیَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ إِلَّا أَنْ یَصَّدَّقُوا فَإِنْ کَانَ مِنْ قَوْمٍ عَدُوٍّ لَکُمْ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ وَإِنْ کَانَ مِنْ قَوْمٍ بَیْنَکُمْ وَبَیْنَهُمْ مِیثَاقٌ فَدِیَةٌ مُسَلَّمَةٌ إِلَى أَهْلِهِ وَتَحْرِیرُ رَقَبَةٍ مُؤْمِنَةٍ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیَامُ شَهْرَیْنِ مُتَتَابِعَیْنِ تَوْبَةً مِنَ اللَّهِ وَکَانَ اللَّهُ عَلِیماً حَکِیماً) [النساء:92](هیچ مؤمنی را نسزد که مؤمن دیگری را جز به اشتباه بکشد و هرکس مؤمنی را به اشتباه کشت، باید بنده مؤمنی را آزاد و به خانواده او خونبها پرداخت نماید مگر آنکه آنان گذشت کنند. و اگر از گروهی است که دشمن شمایند و وی مؤمن است باید بنده مؤمنی را آزاد کند. و اگر از گروهی است که میان شما و میان آنان پیمانی است باید به خانواده وی خونبها پرداخت نماید و بنده مؤمنی را آزاد کند.و اگر کس نیافت باید دو ماه پشت سر هم به عنوان توبه ای از جانب خداوند، روزه بگیرد، و خداوند همواره دانای سنجیده کار است.) و همچنین می فرماید:(مِنْ أَجْلِ ذَلِکَ کَتَبْنَا عَلَى بَنِی إِسْرائیلَ أَنَّهُ مَنْ قَتَلَ نَفْساً بِغَیْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِی الْأَرْضِ فَکَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِیعاً وَمَنْ أَحْیَاهَا فَکَأَنَّمَا أَحْیَا النَّاسَ جَمِیعاً وَلَقَدْ جَاءَتْهُمْ رُسُلُنَا بِالْبَیِّنَاتِ ثُمَّ إِنَّ کَثِیراً مِنْهُمْ بَعْدَ ذَلِکَ فِی الْأَرْضِ لَمُسْرِفُونَ) [المائدة:32](و از این روی بر فرزندان بنی اسرائیل مقرر داشتیم که هرکس کسی را جز به قصاص قتل بکشد، چنان است که گویی همه مردم را کشته باشد. و هرکس کسی را زنده بدارد، گویی تمام مردم را زنده داشته است و قطعاً پیامبران ما دلایل آشکار برای آنان آوردند، پس از آن بسیاری از ایشان در زمین زیاده روی می کنند.) و رسول الله صلی الله علیه وسلم می فرماید: " کل المسلم على المسلم حرام دمه و ماله و عرضه "«جان و مال و ناموس هر مسلمانی بر مسلمان دیگر حرام است.» شریعت اسلامی تجاوز به نفس رااز خطرناک ترین جرم ها می داند؛ زیرا در اسلام مقام انسان بسیار بلند مرتبه می باشد. الله تعالی می فرماید: " و لقد کرمنا بنی آدم "(و به راستی ما فرزندان آدم را کرامت بخشیدیم.) اسلام بالاترین منزلت را برای انسان قرار داده و کسی که بر زندگی دیگران به ناحق تعدی نماید مجازات سختی را در نظر گرفته است. در نظر اسلام کشتن یک نفر به مانند کشتن تمام مردم است، برای همین الله تعالی مجازات قاتل را مانند مجازات کافر قرار داده است(یعنی اینکه همانگونه که کافر کشته می شود، مجازات قاتل نیز این است که کشته شود). و با این حکم عادل، شریعت اسلام قصاص را وسیله ای برای جلوگیری از دشمنی قرار داده است.

در نزد اسلام خون کسی بر دیگری برتری ندارد. اسلام از حاکم مسلمانان که یکی از زیردستانش را به عمد به قتل رساند،را قصاص می کند. زیرا اسلام به قاتل به این اعتبار نگاه می کند که او با انجام دادن آن کار بسیار زشت حیات را از مقتول گرفته، کودکانش را یتیم نموده و همسرش را بیوه کرده است. و حرمت مجتمع را که او را مکلف کرده بود به آن خدمت کند شکسته است و همچنین او به احساسات جامعه تعدی نموده و از قوانین و شیوه آن خارج گشته است. قرآن اولین جنایت قتل تاریخ بشری را برای ما بیان می کند که در آن قابیل پسر آدم علیه السلام هابیل را از روی ظلم و دشمنی کشت. جریان از این قرار بود که آدم به فرزندانش امر نمود با خواهرانی که با آنها متولد نشده اند ازدواج کنند. دختری که با قابیل متولد گشته، زیباتر از دختری بود که با هابیل متولد شده بود؛ پس او از این کار خودداری نمود و اصرار داشت (خواهری که با او متولد شده بود) با او ازدواج کند. هابیل آزمایشی را که وحی آسمانی بود و پدرش به او امر نموده بود را پذیرفت(تا هرکه در این آزمایش موفق گردد با آن دختری که می خواهد ازدواج نماید). قرار گذاشتند که الله بین آنها داور باشد. از قربانیهایی که به الله تقدیم کردند الله تعالی قربانی هابیل را قبول و آنچه را که از آن قابیل بود را رد نمود. قابیل خشمگین گشت و به حکم الله راضی نشد، و بر دشمنیش پافشاری نمود و می خواست برادرش را بکشد پس او را کشت.

تمام آنچه که بین دو برادر از نزاع و دشمنی جاری شد چیزی جز شری از شرارتهای حسادت نبود که در وجود قابیل آن بیماری سست و ضعیف بزرگ شد و آن جنایت بسیار بزرگ که قتل باشد را در پی داشت. قلب آدم از این عمل اندوهگین گشت و روزهای واپسین را در درد و رنج سپری کرد و صبر نمود تا اینکه الله تعالی در عوض آن شیث را که روشنی چشمانش بود به او عطا نمود. و او را آماده جانشینی بعد از خودش کرد.

هنگامی که بزرگ و قوی و نیرومند شد پدرش به او امر نمود تا با قتل قابیل در عوض کشتن برادرش معامله به مثل کند. شیث، قابیل را که گریزنده و فراری شده بود، تعقیب نمود و او را به سوی مرگ سوق داد و حق را بر او جاری نمود. الله تعالی می فرماید:" و من قتل مظلوماً فقد جعلنا لولیه سلطاناً "(و هرکس مظلوم کشته شود به سرپرست وی قدرتی داده ایم.)

از نشانه های عدالت اسلام این است که مجازات قاتل، کشته شدنش است؛ زیرا آن کیفر از طرف عادلی که بدون بی بیهودگی و بدون نرمی و بدون بحث در مورد انگیزه قتل، آن را قرار داده است. و حتی کسانی که خودکشی می کنند برای آنان نیز در روز قیامت عذاب خوارکننده ای فراهم شده است؛ چون آنها از رحمت خداوند ناامید شده اند در حالیکه تنها کافران از رحمت الله ناامید می شوند.