الف- فضایل:
1-شباهت به پدر
فاطمه حقیقت پدر و انعکاس نور او بود که در جسم فاطمه متجلى گشت .
مادرمومنان عایشه مى گوید : زمانى همه همسران رسول خدا (ص) برگرد وجودش جمع بودند در این هنگام فاطمه که مانند پیامبر گام برم ىداشت ، وارد شد با ورود او همه دیدند که پدر با محبت تمام به وى خوشآمد گفت و او را در کنار خود نشاند. (2)
و باز نقل مى کند : هیچ زنى را از جهت حرکات و نشست و برخاست و رفتار مانند زهرا نسبت به پیامبر ندیدم. (3)
بى شک تحمل و بردبارى فاطمه (س) در برابر مشکلات مختلف ناشى از اخلاق پدرگونه او بود.
2- مبارز خردسال
براى رهروان راه استقامت و صاحبان روح هاى بزرگ ، ایام طفولیت و بزرگى یکسان است.
در شرایط سخت اقتصادى ، سیاسى و نظامى سرزمین مکه و دوران قبل از هجرت هرگاه پیامبر ، خسته و رنجور از زخم زبان و شمشیر و سنگ به خانه مى آمد دست هاى کوچک زهرا ( س ) بود که آرامش را به پدر باز مى گرداند و به یارى او مى شتافت.
روزی پیامبر خدا (ص) در مسجدالحرام و در کنار کعبه مشغول نماز بود ابوجهل با عده اى دیگر در گوشه اى به هرزه گرى سرگرم بودند ، تا چشمش به پیامبر(ص) افتاد رو به آنان کرد و گفت : کدام یک از شما حاضر است برود بچه دان شترى را که دیروز در این نزدیکى قربانى شده بیاورد و در حالى که محمد (ص) در سجده است آن را بر روى شانه اش قرار دهد . بدبخت ترین آنها گفت: من این کار را انجام مى دهم. او در حالى که پیامبر (ص) در برابر عظمت خدا سر بر سجده داشت آن را بر روى شانه مبارک پیامبر(ص) انداخت . ابوجهل و همدستانش که این منظره را دیدند شروع به تمسخر پیامبر (ص) کردند.
ابن مسعود رض، از اصحاب بزرگ رسول خدا مى گوید : من در این وقت در مسجدالحرام بودم و این منظره را مى دیدم اما جرات نداشتم جلو بروم و آن بچه دان شتر را از روى شانه مبارک پیامبر بردارم از این جهت در گوشه اى منتظر ماندم تا ببینم جریان به کجا ختم مى شود؟
پیامبر همچنان در سجده بود تا اینکه کسى جریان را به اطلاع فاطمه (س) رساند . او وارد مسجدالحرام شد و در حالى که از شنیدن این خبر بسیار نگران شده بود جلو آمد و بچه دان شتر را از شانه آن حضرت برداشت و سپس رو به عاملان این اهانت کرد و با زبان رسا آنان را مورد ملامت و سرزنش قرار داد .
3- در میدان نبرد
او تنها اهل عبادت و نشستن در منزل نبود . در میدان نبرد نیز شرکت مى کرد و به یارى پدر مى شتافت.
مردى از سهل بن سعد (از اصحاب رسول خدا "ص") سؤال کرد : در جنگ احد چه جراحت هایى بر بدن پیامبر (ص) وارد شد ؟ جواب داد : آن روز ، رخسار مبارکش آسیب دیده دندان و کلاه خود حضرت شکست . در آن روز فاطمه (س) دختر پیامبر (ص) خون ها را از سر و صورت آن حضرت مى شست و على بن ابیطالب (ع) با سپر آب مى آورد . ولى هنگامى که مشاهده کرد ریختن آب باعث خونریزى بیشتر مى گردد قطعه حصیرى را سوزاند و خاکستر آن را به روى زخم قرار داد تا خون بند آمد. (5)
4-اولین دیدار ، آخرین وداع
همه عالمان حدیث اهل سنت و شیعه نقل کرده اند دورى از فاطمه (س) بر پیامبر(ص) بسیار سخت بود . ابن داود از ثوبان ، آزاد شده رسول خدا (ص) ، چنین نقل مى کند : پیامبر اکرم هرگاه عازم سفر مى شد ، آخرین کسى را که وداع مى کرد فاطمه بود و در مراجعت از سفر اولین شخصى را که به دیدارش مى شتافت ، فاطمه اطهر بود. (6)
5- برترین زنان
سیده زنى است که برتر از دیگران باشد. ملاک هاى فضیلت ؛ معیارهاى مادى و زودگذر نیست که این مرام کم خردان است ؛ بلکه معیار برترى در نظام ارزشى اسلام فضایل خاص معنوى است که از این رو در فاطمه سیده نساء معرفى شده است.
مادرمومنان عایشه مى گوید : روزى صدیقه طاهره نزد پیامبر آمد در حالى که حرکت او شباهت زیادى به راه رفتن پیامبر داشت . رسول خدا تا چشمش به جمال فاطمه افتاد ، فرمود: آفرین بر تو دخترم . آنگاه او را کنارش ، راست یا چپش نشاند . بعد از مدتى سخنى آرام در گوش او گفت : زهرا از شنیدن این سخن گریان شد.
از فاطمه سؤال کردم : چرا گریه مى کنى؟
قبل از جواب فاطمه بار دیگر پیامبر سخنى آهسته با دختر خود گفت و زهرا از این خبر خوشحال شد و خندید.
من گفتم : تا امروز چنین خوشحالى همراه با غم ندیدم . سبب این دو را از ایشان جویا شدم . فاطمه در جواب فرمود : من راز پدر را افشاء نمى کنم.
این راز همچنان پوشیده ماند تا زمانى که پیامبر خدا رحلت فرمود ، آنگاه بار دیگر سؤال را با ایشان مطرح کردم ، فاطمه در پاسخ فرمود : در آن روز پیامبر به من فرمود:
جبرئیل در هر سال یک بار قرآن را بر من عرضه مى کرد و امسال دو بار . من از این امر متوجه شدم که زمان رحلتم فرا رسیده است و تو از خاندان من نخستین کسى هستى که به من ملحق مى شوى . از این سخن پیامبر ناراحت شدم . سپس فرمود : آیا خوشحال نمى شوى که به تو خبر دهم : برترین زنان بهشت یا زنان با ایمان هستى ؟! از شنیدن این خبر خوشحال شدم و خندیدم. (7)
فاطمه برترین زن هاى جهان است و مطرح شدن او به عنوان یکى از بهترین چهار زن جهان . (خدیجه همسر پیامبر(ص) ، مریم دختر عمران ، آسیه دختر مزاحم). (8)
منافاتى با این احادیث که فاطمه(س) را بهترین زنان مى داند ، ندارد زیرا جمع این احادیث به این است که زهرا (س) برترین آن چهار زن است .
رسول خدا (ص) خطاب به حذیفه فرمودند: فرشته اى که تاکنون به زمین نیامده بود ، از خداوند اجازه گرفت و به زمین آمد تا به من سلام کند و مژده دهد که : فاطمه سرور زنان بهشت است و حسن و حسین سرور جوانان اهل بهشت هستند. (9)
6- فاطمه (س)پاره تن پیامبر(ص)
در تمام منابع اهل سنت چه در صحاح و چه غیر آن این حدیث آمده است که رسول خدا (ص) فرمودند : فاطمه پاره تن من است هر کس او را خشمناک کند مرا خشمناک کرده است. (10)
7- مقام عصمت
این آیه قرآن «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» (11) نشانگر آن است که «اهل بیت» پیامبر(ص) معصوم از گناه هستند . سخن در این است که اهل بیت ، چه کسانى هستند؟
صحاح اهل سنت پاسخ را مشخص کرده اند;
مادر مومنان عایشه مى گوید : بامداد یکى از روزها ، رسول خدا بالاپوش خود را که از پشم سیاه بافته شده بود بر دوش گذاشت و عازم بیرون از منزل بود . در این موقع ، امام حسن و سپس امام حسین و بعد از این دو ، فاطمه و سپس على وارد شدند . هر کدام که وارد مى شدند ، پیامبر عباى مبارک را بالاى سر او قرار مى داد و آنگاه که همه جمع شدند ، همان آیه را تلاوت کرد . در این بین ام سلمه یکى از همسران رسول خدا گوشه ردا را بالا زد خواست خود را به آنان ملحق کند ، پیامبر عبا را از دست او کشید و فرمود : تو خوب هستى ولکن جزء اینها نیستى. (12)
8-در مباهله
پیکر اجتماع هر گاه دچار افراد منحرفى مى شود که رستگارى انسان ها را به خطر مى اندازند، انبیاء که طبیبان الهى هستند، به وسیله «نفرین» یا «مباهله» اقدام به نجات جامعه انسانى مى کنند. درباره پیامبر نیز واقعه اى تاریخى در این باره روى داده است:
مسیحیان سرزمین یمن که نشانه رسالت را در وجود پیامبر(ص) مشاهده کردند ، به عناد خود اصرار ورزیدند و از قبول آیین حق روى برگرداندند . پیامبر بزرگوار اسلام (ص) پیشنهاد مباهله داد و آنان پذیرفتند ، چون موعد مقرر فرا رسید ، دلهره سراپاى وجودشان را فرا گرفت . بناگاه مشاهده کردند پیامبر(ص) پدیدار گشت و حسن (ع) در کنار، حسین (ع) در آغوش زهرا (س) و على (ع) پشت سر حضرت.
رسول اکرم (ص) رو به همراهان کرده و فرمودند : هرگاه نفرین کردم ، شما آمین بگویید.
«عاقب» سرپرست ترسایان با دیدن انوار پنجگانه حقیقت را متوجه شد و احساس کرد نفرین اینان یعنى نابودى کلیسا . رو به همراهان خود کرد و گفت : من چهره هایى را مشاهده مى کنم که اگر از خدا بخواهند کوه را از جاى برکند دعاى آنان مستجاب است و تا قیامت نصرانى ای بر روى زمین باقى نخواهد ماند.
همران وی نیز که چنین احساسى در دل داشتند ، از مباهله دست برداشتند. (13)
زمخشرى مى گوید : آوردن این افراد دلیل است که آن حضرت واقعا قصد مباهله داشت نه آنکه صرف تهدید بود ، چرا که عزیزترین افراد و پاره هاى جگر و محبوب ترین افراد را در معرض خطر احتمالى قرار داد. (14)
9-دوستداران فاطمه (س)
از بیانات بزرگان دین آموخته ایم که دین چیزى جز محبت نیست و آیین الهى تولى و تبرى است . على(ع) مى گوید : روزى رسول خدا (ص) دست حسن و حسین را گرفته و فرمود : کسى که من و این دو و پدر و مادر این دو را دوست بدارد ، در روز قیامت با من در یک درجه خواهد بود. (15)
ب- ازدواج
1- جهیزیه
مادران مومنان عایشه و ام سلمه نقل مى کنند: رسول خدا (ص) به ما دستور داد ، جهیزیه فاطمه (س) را براى رفتن به خانه على (ع) آماده سازیم.
بنا به فرمان رسول الله ابتدا سطح خانه را از خاک هاى نرم زمین بطحاء پوشاندیم و پس از آن ، دو بالش تهیه کردیم و آن دو را با دستخود ، از لیف خرما پر کردیم. آنگاه غذایى از خرما و کشمش ترتیب دادیم . آب گوارایى نیز آماده کردیم ، چوبى در یک طرف خانه گذاشتیم که لباس ها و مشک آب را بدان بیاویزند . ما هیچ عروسى را بهتر از عروسى فاطمه ندیدیم. (16)
2- هدیه پیامبر، به مناسبت ازدواج
على(ع) مى فرماید : رسول خدا (ص) پارچه سفید رنگى از پشم به من و زهرا مرحمت فرمود و ما خود را به آن پارچه آراستیم و بعد از این به منزل ما تشریف آورد و بالشتى که از نوعى گیاه پر شده بود و مشک آبى به ما عنایت کرد. (17)
3- هدیه فاطمه (س) به على (ع)
هدیه سبب انس و الفت است پس چه بهتر که این امر بین خود عروس و داماد رسم باشد تا لحظات زندگى را شیرین و زن و مرد و محیط خانه سبب آرامش گردد.
على (ع) نقل فرمودند : فاطمه اطهر هدیه اى (فرشى) به مناسبت ازدواجمان تقدیم کرد که تا آن هنگام فرش ما منحصر به یک پوست گوسفند بود. (18)
4- فاطمه(س) در منزل على(ع)
دختران شخصیت هاى بزرگ ، چه بسا کار کردن در منزل شوهر را براى خود ننگ به حساب آورند و این احساس ناشى از کوچک شمردن کار و احساس شخصیت کاذب در خود است . اما کدام شخص با عظمت تر از وجود رسول گرامى اسلام (ص) است و کدام زن متشخص تر از فاطمه (س) .
على(ع) فرمودند : فاطمه به قدرى مشک آب به دوش کشید که اثر بند مشک در گلوى فاطمه باقى ماند و چندان دستاس کرد که دست هاى فاطمه تاول زد و آن قدر زیر دیگ را آتش کرد که حرارت آتش رنگ لباس هایش را از بین برد. (19)
ماجراى تسبیحات حضرت زهرا (س) ناشى از زحمات طاقت فرساى فاطمه (س) بود . على(ع) که از نزدیک شاهد زحمات همسرش بود ، در این مورد مى فرماید:فاطمه از ناراحتى که به سبب چرخاندن آسیاب دستى در دست خود احساس مى کرد نزد پدر آمد تا کنیزى براى یارى رساندن به او در خانه عنایت کند . رسول خدا (ص) در منزل تشریف نداشت زهراى مرضیه برگشت . مادرمومنان عایشه جریان آمدن فاطمه را به اطلاع پیامبر رساند. پیامبر بلافاصله به منزل ما آمد و فرمود : آیا مى خواهید چیزى به شما بیاموزم که بهتر از تقاضاى شما باشد ؟ در هنگام خواب 34 مرتبه تکبیر ،33 مرتبه سبحان الله و 33 مرتبه الحمدلله بگوئید. (20)
ج - در سوگ پدر
به همان مقدار که بودن در کنار پدر براى صدیقه کبرا روحبخش بود ، فراقش طاقت فرسا مى نمود . دیدار پدر، نسیم بهارى بود که جسم و جان فاطمه را شادى مى بخشید و فراقش باد سموم خزان.
هنگامى که بیمارى پیامبر خدا (ص) شدت گرفت و نفس گرم آن حضرت به سختى در جریان بود ، فاطمه (س) با دلى رنجور در کنار بستر نشسته و با چشمانى اشک آلود چهره پدر را مى نگریست . پیامبر (ص) در آن حال به فاطمه (س) فرمود:
دخترم ناراحتى من همین امروز است و بعد از این ، راحت مى شوم . چند لحظه بعد صداى مهربانش خاموش شد و کبوتر روحش به آشیان هایى که قدسیان براى او تزیین کرده بودند پر کشید . فاطمه (س) که لب هاى ساکت پدر را دید ، با یک دنیا غم و اندوه به وسیله این جملات در فراق پدر نوحه سرایى کرد:
» اى پدر، دعوت حق را اجابت کردى و در بهشت برین جاى گرفتى ما ارتحال تو را به جبرئیل تسلیت مى گوییم . «
پس از آنکه بدن مطهر رسول خدا (ص) را به خاک سپردند فاطمه زهرا رو به انس رض کرده فرمود:
اى انس ، چگونه راضى شدید خاک بر بدن مطهر رسول خدا بریزید. (21)
د- رحلت
در صحاح سته از رحلت فاطمه زهرا (س) و کیفیت آن ، سخنى به میان نیامده است و فقط به ذکر این مطلب بسنده شده که آن حضرت شش ماه بیشتر بعد از پدر در قید حیات نبود.
ه- روایات
در تعدادى از روایات صحاح ست ، فاطمه زهرا (س) در سلسله اسناد واقع شده و روایتى را از پدر بزرگوارش نقل مى کند اما تعداد این روایات زیاد نیست در این جا به ذکر دو روایت اشاره مى کنیم:
1- فاطمه زهرا (س) مى فرماید : روش پیامبر بر این بود که وقتى داخل مسجد مى شد مى فرمود: بسم الله و السلام على رسول الله اللهم اغفرلى ذنوبى وافتح لى ابواب رحمتک. و هر گاه خارج مى شد مى فرمود : بسم الله و السلام على رسول الله اللهم اغفرلى ذنوبى وافتح لى ابواب فضلک. (22)
2- فاطمه زهرا (س) مى فرماید: پدرم به من تعلیم داد و فرمود : صبح که از خواب بلند مى شوى بگو : سبحان الله و بحمده لا قوة الا بالله ما شاء الله کان و ما لم یشا لم یکن. کسى که این دعا را بخواند تا شب در امان است و کسى که شب بخواند تا صبح در امان است. (23)
پى نوشت ها:
1-الجامع الصحیح ، محمد بناسماعیل بخارى(م256); 2.الصحیح ، ابوالحسن مسلم بنحجاج نیشابورى(م26);3. السنن، ابىماجة(م273); 4. السنن، ابىداود(م 275); 5.السنن، نسایى،(م303);6. الجامع، ترمذى(م279). ( این کتابها چنان منزلتى در نزد اهل سنت دارند که هیچ کتابى به پایه این شش مجموعه راوى نمىرسند).
2- صحیح مسلم; کتاب فضائل الصحابه، باب فضائل زهرا(س); صحیح ابنماجه، باب ما جاء فى ذکر مرض رسول الله(ص) ; مسند احمد بنحنبل، ج6، ص 282.
3- صحیح ترمذى; ج 2، ص319 - صحیح ابىداود، باب ما جاء فى القیام. مستدرک الصحیحین، ج 4، ص 272 - الادب المفرد، بخارى، ص136.
4- صحیح بخارى; کتاب بدء الخلق، باب ما لقى النبى و اصحابه من المشرکین; صحیح مسلم، کتاب الجهاد و السیر، باب مالقى النبى و اصحابه من المشرکین.
5-صحیح بخارى; کتاب بدء الخلق; صحیح مسلم، کتاب الجهاد و السیر، باب غزوة الاحد.
6-صحیح ابى داود; ج26، باب الاستفادة من العاج - صحیح بخارى، کتاب بدء الخلق - مسند احمد بنحنبل، ج 5، ص 275.
7-صحیح ابنماجه; باب بیمارى پیامبر(ص); مسند احمد بنحنبل، ج6، ص 282; صحیح مسلم، کتاب فضائل الصحابه، باب فضائل حضرت زهرا(س).
8-مستدرک الصحیحین; ج 2، ص479.
9- صحیح ترمذى; ج 2، ص306، باب مناقب امام حسن و امام حسین(ع).
10- صحیح بخارى; کتاب بدء الخلق، باب مناقب اقرباء رسول خدا(ص) مناقب حضرت زهرا(س); صحیح ابىداود، ج 12، باب مکروهات جمع میان زنان; صحیح مسلم، کتاب فضائل الصحابه، باب فضائل حضرت زهرا(س); صحیح ترمذى، ج 2، ص319 باب فضیلت فاطمه(س).
11- احزاب / آیه33.
12-صحیح مسلم; کتاب فضائل صحابه، باب فضائل اهل بیت پیامبر(ص) و باب فضائل على(ع); صحیح ترمذى، ج 2، ص 308 و209.
13- صحیح مسلم; کتاب فضائل صحابه، باب فضائل حضرت على(ع). صحیح ترمذى، ج 2، ص166 - تفسیر کشاف، ذیل آیه مباهله.
14-تفسیر کشاف، ذیل آیه مباهله.
15- صحیح ترمذى; ج3، ص 301 - تهذیب التهذیب، ابنحجر عسقلانى. ج 10، ص430.
16- صحیح ابنماجه; ص139.
17-همان، ص316.
18- همان.
19-صحیح ابنداود; ج 2، ص29، باب تسبیح هنگام خواب.
20- صحیح بخارى; کتاب بدء الخلق، باب مناقب على(ع) و کتاب خمس باب اختصاص خمس به نائبان رسول الله(ص) - صحیح مسلم، کتاب ذکر و دعا تسبیح اول روز و هنگام خواب.
21-مسند احمد بنحنبل; ج6، ص 461 - ذخائر العقبى، ص53 - اسد الغابه، ج 5، ص 590.
22- صحیح ابنماجه; کتاب 5، مساجد و جماعات، حدیث 1 - مسند احمد بنحنبل حدیث 25212 - صحیح ترمذى، حدیث289.
23- صحیح ابنداود; حدیث4413.