مذهب مالکی

این مذهب ، دومین مذهب اهل سنت از نظر قدمت و سومین آن از نگاه قلمرو است.

مؤسس این مذهب ، مالک بن انس اصبحی از طبقه سوم فقیهان تابعی مدینه است .

او حدود سالهای 90 تا 97 در شهر مدینه تولد یافت و در همانجا درگذشت. وی فقیهی عربی الاصل بود و بیشتر زندگانی خود را در مدینه سپری کرد

جناب مالک ، در برابر خلفای وقت ، سیاست آرامی را دنبال می‏کرد . او در برابر قیام نفس زکیه ـ سال (145 ه.ق) والی مدینه را به او بدگمان ساخت و او را مجازات کرد .

منصور بابت این رفتار والی که بی ‏اطلاع او صورت یافته بود ، از مالک عذرخواهی نمود . همچنین هارون در سفر حج خود در سال 179 ه.ق. در آخرین سال عمر مالک ، از او دیدار به عمل آورد .

با این همه ، می‏توان گفت که امام مالک از عباسیان ناخشنود بوده ، چنانکه همین ناخشنودی او سبب گرایش امویان اندلس به او گشت.

امام مالک از شاگردان امام جعفر صادق علیه السلام بود و فقه را نزد ایشان فرا گرفتند .

امام مالک درباره استاد خود می فرمایند که : "جعفر از یکى از این سه‏ خصلت خارج نبود: یا نماز میخواند یا روزه می‏داشت و یا قرآن تلاوت‏ می‏کرد".

و : "هیچ چشم و هیچ گوشى ندید و نشنید و بر قلبى خطور نکرد که ‏انسانى از نظر علم و عبادت و پرهیزکارى برتر از جعفر بن محمّدالصادق‏ علیه السلام باشد".

علاوه بر امام صادق (ع) ؛ دیگر اساتید امام مالک عبارت بودند از : ربیعة بن فروخ ، ابن شهاب زهری ، نافع مولی عبدالله بن عمر بن هرمز و ابوالزناد .

جناب مالک ، در حدیث شناسی پیشگام بود. اثر مهم فقهی ایشان کتاب «الموطأ» است که به درخواست منصور به نگارش آن پرداخت. دیگر اثر او، «رسالة إلی الرشید» است.

مذهب فقهی مالک، به مثابه یک مدرسه فکری نبوده و اجتهاد فقهای آن فراتر از رأی ایشان نمی‏رود. مالکیان در باورهای اعتقادی خود پیرو مکتب اشعری هستند.

مذهب امام مالک پیش از ظهور مذهب شافعی، بر حجاز، مصر و سرزمین‏ های آفریقایی اطراف آن، اندلس و سودان غلبه داشت و در بغداد هم حضور چشمگیری داشت تا آن که پس از سال 400 ه.ق. رو به افول نهاده و با ظهور مذهب شافعی در مصر، مذهب مالکی در آن به جایگاه دوم تنزل یافت، اما موقعیت خود در شرق آفریقا را از دست نداد.

امروزه مذهب مالکی در قسمت‏ های شمالی آفریقا، الجزایر، تونس، در قسمت‏های کوهستانی مصر، سودان، کویت، قطر، بحرین غلبه دارد و در فلسطین و عربستان هم ـ به ویژه منطقه احساء ـ به صورت محدودتر ادامه حیات می‏دهد.

فقهای مشهور در این مذهب عبارتند از:

- مالک بن انس اصبحی (امام المذهب) (م 179) صاحب المدونة الکبری به روایت ‏سحنون.

- ابوقاسم، معروف به ابن جزی (م 741) نویسنده کتاب القوانین الفقهیه فی تلخیص مذهب المالکیة.

- احمد بن ادریس معروف به قرافی (م 684) صاحب الاحکام فی تمییز الفتاوی عن الاحکام و مؤلف الفروق این کتاب دارای چهار جزء است.

- ابراهیم بن محمد، معروف به ابن فرحون مؤلف تبصره الحکام، این کتاب در دو جزء تنظیم شده است.

- محمد بن محمد اندلسی قرناطی، معروف به ابن عاصم (م 829) مؤلف تحفة الحکام، که این کتاب هم دو جزء می‏باشد.

- ابوالحسن معروف به تسولی، مؤلف البهجة فی شرح التحفة بالتحفة.

- ابو عبدالله معروف به خطاب، صاحب مواهب الجلیل شرح سیدی خلیل. این کتاب شامل شش جزء می‏باشد.

- عبد الله معروف به خرشی (م 1101) صاحب شرح مختصر سیدی خلیل (م 767) . این کتاب دارای شش جز می‏باشد و عدوی (م 1189) حاشیه‏ ای بر «مختصر» نوشته که با آن چاپ شده است.

- مواق، مولف التاج و الاکلیل لمختصری خلیل.

- علامه محمد بن احمد معروف به ابن رشد قرطبی (م 595) نویسنده بدایة المجتهد و نهایه المقتصد، این کتاب بسیار جالب است و دو جزء را شامل می‏شود.

جناب مالک علاوه بر کتاب، سنت، فتاوی صحابه، اجماع، قیاس، استحسان، مصالح مرسله و استصحاب، عمل اهل مدینه را در زمره منابع دینی یاد کرده است .

امام مالک ، ظاهر قرآن را بر سنت مقدم می‏داشت . امام مالک لعن بر اصحاب رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را زشت شمرده و به اقوال صحابه نیز توجه داشت .