سیره ام امومنین سوده دختر زمعه بن قیس

سوده دختر زمعه بن قیس اهل مکه و از قبیله‌ی قریش است و در نسب به لُؤی جد رسول‌الله (ص) می‌رسد. پدرش از جمله افرادی است که در ابتدای دعوت پیامبر اکرم (ص) به اسلام ایمان آورد

.

وی ابتدا با پسر عمویش سکران بن عمروبن عبد شمس ازدواج نمود و از او پسری به نام عبدالرحمان داشت . با ظهور اسلام و دعوت رسول خدا (ص) ابتدا خودش و سپس شوهرش مسلمان شدند و با شروع آزار و ستم کفار به اتفاق سایر تازه مسلمانان به حبشه هجرت کردند .

با پیروزی مسلمانان در مکه ودریافت خبر اسلام آوردن مکیان ؛ مهاجرین از حبشه به مکه بازگشتند. در راه بازگشت شوهر سوده در گذشت . او پس از دریافتن این خبر که مکیان مسلمان نشده‌اند و حتی بر آزار و اذیت نسبت به مسلمانان افزوده‌اند ، علاوه بر مصیبت خبر از دست دادن شوهرش ؛ شدیدا نگران برخورد خانواده کافرش بود .

در آن دوران ، تنها بودن و بی پناهی یک زن هم ناپسند بود و هم خطرناک ؛ و بدین جهت افراد تنها و غریب ناچار بودند خود را به طایفه و یا رئیس تیره ای پیوند دهند تا از گزند دیگران در امان مانده بتوانند به زندگی شان ادامه دهند.

پیشنهاد ازدواج به پیامبر (ص)

همزمان با اتفاقات بیان شده و در آن روزهای سخت و درمیان آن همه اندوه و ناراحتی ، ابوطالب عموی پیامبر (ص) از دنیا رفت و با فاصله ای کوتاه خدیجه (س) نیز دار فانی را وداع گفتند و پیامبراکرم (ص) را در غم از دست دادن عمو و همسرشان به شدت غمگین نمودند .

پیامبراکرم (ص) پس از رحلت‏ خدیجه (س) ، تا یک سال براى خود همسرى برنگزیدند. اصحاب رسول الله (ص) نگران حضرت بودند و ضمن آگاهی از جایگاه خدیجه (س) نزد رسول الله (ص) بدنبال آن بودند که غم فراق خدیجه (س) را برای آن حضرت سبک کنند ؛ بدین جهت خوله بنت حکیم همسر عثمان بن مظعون راکه از زنان با ایمان و دلسوز بود نزد پیامبرخدا (ص) فرستادند.

در ملاقات وی با رسول الله (ص) ؛ خوله به ایشان گفت : ای رسول خدا می بینم که فراق خدیجه سخت شما را محزون و غمگین نموده . پیامبر (ص) فرمودند : آری او مادر فرزندانم و خانواده ام بود .

خوله گفت : ای رسول خدا چرا ازدواج نمی‌کنید ؟ پیامبراکرم (ص) مدتی سکوت کردند تا اینکه اشک در چشمانشان حلقه زد ، سپس فرمودند : آیا پس از خدیجه هم کسی هست ؟

خوله که فرصت را مناسب می بیند می گوید : برایتان خواستگاری نمایم؟

در نهایت با توافق رسول الله (ص) در خصوص خواستگاری از سوده دختر زمعه که زنی سالخورده بود توافق به عمل آمد .

خوله نزد سوده رفت و به او گفت که : مژده بده که امروز بهترین روز زندگیت از زمانی که از مادر متولد شده‌ای می باشد .

سوده گفت : چرا ؟

خوله در جواب گفت : رسول‌الله مرا فرستاده تا از تو خواستگاری کنم .

سوده گفت : رسول‌الله با من ازدواج کند!

خوله گفت : بله ، او تو را برایم نام برد و از من خواست نزد تو بیایم.

سوده علی رغم سن زیاد و داشتن سابقه‌ی تأهل ؛ حفظ حرمت پدر نموده و می گوید که : پس ؛ از پدرم اجازه بگیر .

خوله می گوید: برای خواستگاری نزد پدر سوده رفتم و گفتم : محمد بن عبدالله می خواهد از دخترت سوده ، خواستگاری نماید.

پدر سوده گفت : محمد مردی کریم و بزرگ است ولی ببین سوده چه می گوید.

پس از اینکه سوده رضایت کامل خویش را ابراز نمود پدرش گفت: بگو به محمد (برای خواستگاری) بیاید .

این پیوند مبارک در ماه رمضان سال دهم پس از بعثت اتفاق افتاد و آن حضرت به مدت حدودا سه سال همسر دیگری را اختیار نفرمودند .

ازدواج پیامبر با چنان زن سالخورده ‏اى ضمن اینکه تعجب مکیان را برانگیخته بود موجب شد تا آزار و اذیتی به او نرسد .

برادر سوده عبد بن زمعه پس از آنکه مسلمان شد در مورد ازدواج خواهرش با رسول الله (ص) با اظهار تاسف از عمل ناپسند خود در آن زمان نقل می کرد که من در آن روز به جهت اینکه پیامبر خدا (ص) با خواهرم سوده ازدواج کرده بود مانند آدم دیوانه ای بودم که بر سرم خاک می پاشیدم .

پس از این ازدواج ؛ جمعیت زیادی از قبیله سوده به خاطر محبتی که بین آنان و رسول الله (ص) ایجاد گردیده بود و همگی جذب اخلاق فوق بشری رسول اکرم (ص) شده بودند گروه گروه به دین مبین اسلام مشرف گردیدند .

این ازدواج ، یک سال قبل از هجرت صورت گرفت. سوده در نگهداری فاطمه (س) و خواهرش امّ کلثوم ، کوشا بود .

اضافه می نماید که پیامبر (ص) در مکه سه همسر اختیار نمودند خدیجه ، سوده و عایشه . ازدواج های دیگر پیامبر ص) در مدینه و پس از هجرت به مدینه صورت گرفته است .

تلاش های ام امومنین سوده برای خوشحال نمودن رسول الله (ص)

بنابر نقل برخی از کتب سیره ؛ ام امومنین سوده که تفاوت سنی زیادی با رسول الله (ص) داشت زنی مؤمنه ، با وقار ونسبت به پیامبر اکرم (ص) بسیار مهربان بود .

ام الموءمنین سوده همواره سعی می کردند که با رفتار و گفتار خود پیامبر (ص) را خشنود سازد و علی رغم سن بالایشان در مقابل رسول الله (ص) بسیار شوخ طبع بودند .

طرح مسائل خوش آیند و خنداندن رسول الله (ص) از سوی جناب سوده به گونه های مختلفی بیان شده است که تماما حاکی از تلاش وی جهت خشنودی پیامبر (ص) بوده است .

پس از هجرت پیامبرخدا (ص) از مکه به مدینه و استقرار در آنجا ، رسول الله (ص) ؛ زید بن حارثه با غلامش ابا رافع را به همراه با دو شتر و پانصد درهم به مکه فرستاد تا فاطمه زهرا (س) ، جناب ام کلثوم ، ام امومنین سوده و جناب ام ایمن حبشیه (همسر زید بن حارثه به همراه اسامه بن زید) را به مدینه بیاورد .

زید ماموریت خویش را انجام داد و آنها را درخانه حارثه بن نعمان سکونت داد.

ذهبی می گوید : پیامبر (ص) اولین خانه را برای سوده در مدینه ساخت و تا سه سال با فرد دیگری ازدواج نکرد .

طبق برخی از روایات ، پس از حضرت خدیجه ؛ ام امومنین سوده سخاوت مندترین زنان پیامبر(ص) بودند .

ابن سعد از محمد بن سیرین نقل می کند که عمررض ظرفی که در آن درهم بود را برای سوده فرستاد ، سوده گفت : این چیست ؟ گفتند : درهم ، پس آنها را تقسیم کرد .

همراهی جناب سوده با پیامبر (ص) در برخی از جنگ ها

از برخی روایات بدست می آید که ام امومنین سوده در بعضی از جنگ ها مانند جنگ خیبر همراه پیامبر(ص) بوده است.

ابن سعد درکتاب طبقات می گوید : پیامبر هفتاد وسق خرما و بیست وسق جو در جنگ خیبر به سوده داد . این مطلب بیانگر این است که ام امومنین سوده در جنگ خیبر در کنار پیامبر (ص) حضور داشته است.

بروز اختلاف

هنگامی که همسران رسول الله (ص) از روش نفقه‌ی پیامبر ناراحت شدند و خواستار افزایش نفقه گردیدند ، رسول‌الله (ص) همسرانشان را میان ماندن در کنارشان یا طلاق گرفتن مختار فرمودند که این آیات نازل شد :

«یَا أَیُّهَا النَّبِیُّ قُلْ لِأَزْوَاجِکَ إِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ الْحَیَاةَ الدُّنْیَا وَزِینَتَهَا فَتَعَالَیْنَ أُمَتِّعْکُنَّ وَأُسَرِّحْکُنَّ سَرَاحًا جَمِیلًا. وَإِنْ کُنْتُنَّ تُرِدْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالدَّارَ الْآَخِرَةَ فَإِنَّ اللَّهَ أَعَدَّ لِلْمُحْسِنَاتِ مِنْکُنَّ أَجْرًا عَظِیمًا» (احزاب/28ـ29).

( ای پیامبر، به همسرانت بگو: اگر خواهان زندگی دنیا و زینت آنید، بیایید تا مَهرتان را بدهم و خوش و خُرّم شما را رها کنم. و اگر خواستار خدا و فرستاده‌ی وی و سرای آخرتید، پس به راستی خدا برای نیکوکاران شما پاداش بزرگی آماده گردانیده است.)

جناب سوده به محض شنیدن این آیات به سرعت نزد رسول‌الله (ص) رفت و گفت : من چیزی نمی‌خواهم .

از ام الموءمنین عایشه روایت شده که ... "سوده هراس داشت مبادا محمد ص وی را بخاطر سن بالایش طلاق دهد" .

ام الموءمنین سوده در مقابل عایشه مانند مادر بزرگ وی بود و بارها گفته بود که دوست دارم که خداوند روز قیامت مرا بعنوان همسر پیامبر برانگیزاند .

برخی از مورخان نوشته اند که بین سوده و پیامبر(ص) مسایلی پیش آمد و پیامبر(ص) قصد داشت تا او را طلاق دهد. سوده به پیامبر (ص) گفت : یا رسول الله می خواهم مرا طلاق ندهی تا در روز قیامت در زمرۀ زنان شما باشم و پیامبر او را طلاق نداد .

اقدام ام امومنین سوده در حجه الوداع

ام الموءمنین سوده به همراه دیگر همسران پیامبر(ص) در حجة الوداع به زیارت خانة خدا مشرف شدند و پس از پیامبر(ص) چون در قرآن به آنان دستور داده شد که در خانه هایشان بمانند دیگر به مکه نرفتند .

واجب است که در حالت احرام وقتی فرد محرم از عرفات فارغ می‌شود به مزدلفه رفته و تا نماز صبح در همان محل وقوف نموده سپس به راه بیفتد . در حجة الوداع که جناب سوده همراه رسول‌الله(ص) مراسم حج را به جای می‌آوردند ، نمی‌توانستند حرکت کنند ، زیرا جناب سوده بانوئی سالخورده بوده و به سختی حرکت می‌‌کردند . به پیامبر (ص) عرض کردند که : ای رسول خدا ! نمی‌توانم تا صبح بمانم. رسول‌الله (ص) به ایشان اجازه‌ی مرخص شدن دادند تا رمی جمرات را به جای آورده و پیش از طلوع سپیده دم که ازدحام کمتری است ، طواف واجب را انجام دهند ، که این مجوزی شد برای کسانی که معذور می باشند.

خلیفه دوم عمربن خطاب رض در زمان خلافت خود یک بار به همه زنان پیامبر(ص) اجازه زیارت خانه خدا را دادند که همه زنان پیامبر(ص) به جز ام امومنین سوده و ام امومنین زینب بنت جحش به زیارت خانه خدا رفتند ، اما این دو نفر گفتند که ما بعد از رسول خدا (ص) بر هیچ مرکبی سوار نمی شویم . ام امومنین سوده گفت که من در خانه می مانم ؛ چنان که خداوند عالم به من دستور داده است .

اطاعت او از خدا و پیامبر (ص)

سیوطی می نویسد: بعد از نزول آیه : وَقَرْنَ فِی بُیُوتِکُنَّ وَلاَ تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِیَّة الأولى ؛ وقتی به ام الموءمنین سوده گفته شد چرا به حج نمی روی گفت : من حج و عمره بجا آورده ام و خداوند به من امر فرموده از خانه خود بیرون نیایم و در آن بمانم.

نوشته اند که از خانه خارج نشد تا وقتی که جنازه او را از خانه بیرون بردند.

وفات ام امومنین سوده

ام الموءمنین سوده در دوران خلافت عمر بن خطاب رحلت نمود و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد .